हाम्रो स्वास्थ्य

तेल, रक्सी र मुटुः फ्याटको फ्याक्ट

‘कुन खाने तेलले मुटुलाई फाईदा गर्छ ?’

मलाई धेरै मुटु रोगीहरुले सोध्ने एउटा साझा प्रश्न हो यो ।

धेरै मानिसहरु खाने तेल, कोलेस्टेरोल र अन्य चिल्लो खाद्य पदार्थबारे भ्रममा परेका देखिन्छन् । केही वर्षअघिसम्म बजारमा मुख्य रुपमा तोरीको तेल मात्र पाइन्थ्यो । धेरैले तोरीकै तेलमा तरकारी पकाएर खाने गर्थे । शुद्ध चाहिंदा र रोटी, पुरी पकाउँदा गाई भैसीको घिउ प्रयोग हुन्थ्यो । आज बजारमा तोरी लगायत भट्मास, सुर्यमूखी, मकै, बदाम, ओलिभ आदि, धेरै थरीका खाने तेल विक्रिमा छन् ।

उद्योग व्यापारको प्रोत्साहन गर्ने जमाना छ । तेल उद्योगहरुले नानाथरी आकर्षक विज्ञापन गरेर आ-आफनो उत्पादन स्वास्थ्यका लागि  फाइदाजनक भएको दावी गरीरहेका हुन्छन् । ‘यो तेलको प्रयोग गरेमा मुटुलाई स्वस्थ र बलियो बनाउने, हर्ट अट्याक हुनबाट बचाउने र शतप्रतिशत कोलेस्टेरोल विहिन’जस्ता सन्देशहरु जनमानसमा पुर्‍याउने प्रयास गरीरहेका देखिन्छन् ।

एक तोरीको तेल उत्पादक कम्पनीले अचेल एकजना पाइलटलाई नै विज्ञापनमा प्रयोग गरीरहेको देख्न पाइन्छ । पाइलट विज्ञापनमा भन्छन्, ‘साहसी बन्न बलियो मुटु चाहिन्छ र यसका लागि म १५ वर्षदेखि यही तोरीको तेल खाने गर्छु ।’

ति पाइलटमार्फत गलत र भ्रामक सन्देश प्रसारीत गरिएको छ ।  यसैगरी ‘सूर्यमूखी तेलमा कत्ति पनि कोलेस्टेरोल हुँदैन यसकारण यो मुटुका लागि फाइदाजनक छ’ भन्ने प्रचारबाजी पनि भ्रामक छ ।

यस कारण तेल र चिल्लो पदार्थको वास्तविकता सबैले बुझ्नु जरुरी छ ।

फ्याटको फयाक्ट

चिल्ला खाद्य पदार्थ भन्ने वित्तिकै घिउ र तेल भन्ने बुझिन्छ । खाना पकाउन धेरैजसो बनस्पति तेलको प्रयोग गरिन्छ । तेलको बैज्ञानिक नाम, ट्राईग्लिसेराइड हो । तीन अणु फ्याटी एसिड र एक अणु ग्लिसेरोल भएको रसायनिक बस्तु हो, ट्राईग्लिसेराइड ।

चाडपर्वको वेलामा चिल्लो, बोसो, मासु धेरै खाने चलन छ । मुटु रोगीहरुले यस्तो परिकार खादाँ धेरै विचार पुर्‍याउनुपर्छ । छाला भएको मासुमा बोसो र कोलेस्टेरोल धेरै हुन्छ ।

तेलमा तीन प्रकारका फ्याटी एसिड पाइन्छ । स्याचूरेटेड, मोनोअनस्याचुरेटेड  र पोलि अनस्याचुरेटेड । स्याचुरेटेड फ्याटी एसिडले मुटुलाई हानी गर्दछ भने अनस्याचूरेटेडले केही मात्रामा फाइदा पनि गर्दछ । मोनो र पोली अनस्याचूरेटेड फ्याटी एसिडले रगतमा कोलेस्टेरोलको मात्रालाई घटाउन मद्दत पुर्‍याउँछ । यस्ता लाभदायी तत्व कुनै तेलमा बढी र कुनैमा घटी हुन्छ । यसबाहेक तेलमा प्रशस्त मात्रमा टा्ईग्लिसेराइड हुन्छ जसले हृदयघातक कोलेस्टेरोलको उत्पादन बढाउने र मुटुमा नकारात्मक असर पार्ने गर्दछ । आम जनतालाई यो कुरा जानकारी नभएको हुनाले तेल उत्पादक उधोगहरुले यसको फाइदा उठाउने गरेका हुन् ।

डा. प्रकाशराज रेग्मी

विदेशबाट आयात गरिएको सूर्यमूखी तेलको सिसीलाई हेरौं । त्यसको बाहिर ठूलो अक्षरमा लेखिएको हुन्छ, ‘शतप्रतिशत कोलेस्टेरोल फ्रि । कुरा एकदम ठीक हो । कुनै पनि वनस्पति तेलमा कोलेस्टेरोल पाइदैन । कोलेस्टेरोल  जन्तुबाट  उत्पादन हुने चिल्लो पदार्थ र घ्यू, मख्खन आदीमा मात्र पाइन्छ । सूर्यमूखी वा अन्य तेलहरुमा कोलेस्टेरोल पाइदैन तर यिनमा ९५ प्रतिशत फ्याटी एसिड पाइन्छ । यो तथ्यलाई गोप्य राखेर कोलेस्टेरोल फ्रि भन्ने शब्दलाई जोडतोडका साथ प्रचार गरिएको हुन्छ ।

चिल्लो पदार्थ चाहे त्यो तेल होस वा घिउ, शरीरका लागि आवश्यक छ । तेलमा कोलेस्टेरोल हुदैन तर अनस्याच्यूरेटेड फ्याट बढी हुन्छ ।  यस्तै घिउमा कोलेस्टेरोल र स्याच्यूरेटेर फ्याट बढी हुन्छ । मुटुका लागि कोलस्टेरोल र स्याच्यूरेटेड फ्याट बडी हानीकारक छन् । यस कारण तेल, अण्डा, घिउ मुटुका लागि बढी हानीकारक छ  भनिएको हो । तर यसको मतलव तेल फाइदाजनक छ भन्ने चाही होइन । घिउको तुलनामा तेल कम हानिकारक मात्र हो ।
चिल्लो पदार्थलाई धेरैपल्ट तताउँदा त्यसमा ट्रान्सफ्याट उत्पन्न हुन्छ । ट्रान्स फ्याट स्वास्थ्यका लागि धेरै नै हानीकारक छ ।

चिल्लो पदार्थलाई धेरैपल्ट तताउँदा त्यसमा ट्रान्सफ्याट उत्पन्न हुन्छ । ट्रान्स फ्याट स्वास्थ्यका लागि धेरै नै हानीकारक छ । यस कारण डिप फ्राई गरेर पकाएका परिकारहरु स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छन् । यसवाट मुटुरोग, क्यान्सर आदी उत्पन्न हुन सक्छन् ।

चिल्लो खाद्य पदार्थमध्ये घिउभन्दा तेल वेस र तेलहरुमा शुद्ध तोरीको तेल सबैभन्दा उत्तम मानिन्छ । किनकी तोरीको तेलमा गुनकारी तत्वहरु अरुमा भन्दा धेरै मात्रामा पाइन्छ । यो तेल धेरेपल्ट तताउदा पनि ट्रान्सफ्याटमा परिवर्तन हुँदैन ।

चाडपर्वको वेलामा चिल्लो, बोसो, मासु धेरै खाने चलन छ । मुटु रोगीहरुले यस्तो परिकार खादाँ धेरै विचार पुर्‍याउनुपर्छ । छाला भएको मासुमा बोसो र कोलेस्टेरोल धेरै हुन्छ । चिल्लोमा फ्राई गर्दा यो झन् हानिकारक बन्न पुग्छ । यस कारण बोसो, छाला नभएको मासु खाने प्रयास गर्नुपर्छ । मासु उसिनेर वा रोष्ट गरेर पकाउँदा उत्तम हुन्छ । मासु खादा हरियो सागपात र सलादसँग खानुपर्छ ।

अल्कोहलः घातक जल 

तेलजस्तै रक्सीका बारेमा पनि जनमानसमा एउटा भ्रम छ । ‘अलिकता पिउने गर्‍यो भने मुटु बलियो हुन्छ’ भन्ने गरिन्छ, जुन गलत हो । रक्सी पिउने चलन परापूर्वकालदेखिको हो । रक्सी नराखिएको भोज खल्लोजस्तै मानिन्छ भने भोजमा रक्सी नपिउने मानिस एक्लोजस्तै हुनपुग्छ ।  रक्सीमा ठूलो शक्ति छ । यसले मान्छेलाई पशु बनाउन सक्छ । साथै मान्छेको शरिरका अंगहरुलाई क्षतविक्षत पार्न सक्छ । ‘रक्सी थोरै खाए औषधी, धेरै खाए विष हुन्छ, ठीक्क मात्रामा लिदा फाइदा गर्छ’ भन्ने बहाना बनाई रक्सी पिउने बानी बसाल्नु हुदैन । रक्सीले रक्तचाप बढाउछ, मस्तिष्कघात गराउछ, हार्ट फेल गराउँछ ।

होली डे हार्ट सिन्ड्रोम

चाड पर्वको वेलामा रक्सी र मासु टन्न खाने चलन छ, जुन स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै हानीकारक छ । चिल्लो र रक्सी पनि एकसाथ मिसिदा मुटुको गति एकदम छिटो  छिटो वेतालसँग चल्ने हुनसक्छ । यसलाई ‘होलि डे हार्ट सिन्ड्रोम’ भनिन्छ । यो अवस्था धेरैजसो चाडपर्वमा हुन्छ । खसीको कवाफ र रक्सी खादाँ मिठो त हुन्छ, तर यसले मुटुलाई भने क्षती पुर्‍याउँछ । परिणामस्वरुप दशैका बेला होलिडे हार्ट सिन्ड्रोमका विरामी धेरै हुने गर्छन् ।

अतः चिल्लो पदार्थ, तेल, घिउ, रक्सी, मासु आदीका सम्बन्धमा के, कसरी र कति खाने हो भन्नेबारे जानकारी राखी स्वास्थ्यमा हानी नपुग्ने गरी उपभोग गर्नु उत्तम हुन्छ ।